Arsa ve arazi sahiplerinin sıkça karşılaştıkları sorunlardan biri taşınmaza, idareler tarafından kamulaştırma işlemi yapılmaksızın (bedeli ödenmeksizin) el koyulmasıdır.
Kamulaştırmasız fiili el atmadan bahsedilmek için; el atılan taşınmazın özel hukuk kişisine ait olması, için el atma fiili idarenin görev alanına giren konularda yapılmış olması gerekir.
Kamulaştırmasız el atma niteliğinde müdahalelerde ise, bedelinin tahsili için 2942 maddesinin geçici 6. maddesinde düzenlenen davaların açılması gerekir. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun2010/5-662 E.2010/651 k.sayılı ve 15.12.2010 tarihli kararları ile hukuki el atma kavramı hukukumuza girmiştir. Buna göre, hukuki el atmanın varlığından bahsedilebilmesi için; uygulama imar planlarınca (1/1000 ölçekli) umumi hizmetlere ve resmi kurumlara ayrılmak suretiyle taşınmazın, genel ve düzenleyici bir işlem olan imar planlarıyla kamu hizmetine tahsis edilmiş olması, uygulama imar planın (1/1000 ölçekli) kesinleştiği tarihten itibaren ilgili kurumca 5 yıl içinde ayrılma amacına uygun olarak planda öngörülen kamulaştırma işlemlerinin yapılmamış olması, malikin mülkiyet hakkının süresi belirsiz şekilde kısıtlanması ve bu idari işlem ve eylemden mülk sahiplerini zarara uğramış olması gerekmektedir.
Kamulaştırma usul ve esasları hukuk sistemimizde çeşitli kanunlar ile düzenlenmiş olmasına rağmen, kimi zaman uygulamada idare tarafından bu usul ve esaslara uyulmaksızın, bedeli ödenmeksizin, kişilerin mülkiyet hakkına müdahalede bulunulduğu ve taşınmazların kamu adına tescil edilmesinin kanuni temelinin ne olduğuyla ilgili muğlaklığı da hatırlamak gerekir.
Yargıtay tarafından benimsenen görüş doğrultusunda, taşınmazına idare tarafından belirtilen şekillerde el atılan kişi, belli bir süreyle kısıtlı olmaksızın, tazminat, ecrimisil, bedel veya men’i davası açmak konusunda seçimlik bir hakka sahiptir.
Taşınmaz maliki genel hükümlere göre müdahalenin men’i davası açarak idarenin haksız el atmasının önlenmesini talep edilebileceği gibi bu fiili durumu kabul ederek mülkiyet hakkının idareye devrine rıza göstererek taşınmazın bedelinin tahsilini de dava edebilir. Kamulaştırmasız el atma üzerine bir bedel davası açabilme ve bu doğrultuda bir talepte bulunabilme hakkı yalnızca taşınmaz malikine tanınmıştır.
18 Haziran 2010 tarihli ve 5999 sayılı kanunla getirilen düzenleme ile idarenin fiili et atması durumunda mülkiyet hakkından doğan talepler sebebi ile ve malik tarafından bedel talep edilmesi halinde bedel tespiti istemi ile dava açılabileceği hususu düzenlenmiştir. Ancak dava açmadan önce uzlaşma usulünün uygulanması gerekmektedir. Bu konuya ilişkin en önemli kanun maddesi ise Kamulaştırma Kanunu’nun Geçici 6. Maddesinde yer alan ‘’Bu maddeye göre yapılacak işlemlerde öncelikle uzlaşma usulünün uygulanması dava şartıdır.’’ Düzenlenmesi ile ‘’uzlaşma’’ dava şartı olarak kabul edilmiştir. Diğer bir ifade ile dava açmadan önce uzlaşma usulünün uygulanması zorunludur.